Γράφει ο Βασίλης Χασιώτης
--------------------------------
Κανείς βεβαίως δεν μπορεί να παραβλέψει την νέα πραγματικότητα, την «νέα κατάσταση πραγμάτων», που καλείται : νέες τεχνολογίες. Δεν πρόκειται απλά για μερικές «νέες εφευρέσεις», μερικά «νέα μηχανήματα». Πρόκειται για μια στρατηγικής σημασίας εξέλιξη, που δεν πρόκειται να περιοριστεί από άποψη επιπτώσεων –θετικών ή αρνητικών- μονάχα στο επίπεδο των οικονομικών συναλλαγών. Οι νέες τεχνολογίες θα επηρεάσουν βαθύτατα όλο το κοινωνικό –και μαζί μ’ αυτό και το πολιτικό- γίγνεσθαι. Ίσως να μην είναι πολύ μακριά –ή τόσο μακριά- ο καιρός, όπου το νέο πρόθεμα «e», όπως, e-commerce, e-trading, e-banking, κ.λπ., θα αρχίσει να «προστίθεται» σε τέτοιας κοινωνικής διάστασης ουσιαστικά όπως e-learning, e-man, e-citizen, e-politician, e-elections, κι ακόμα e-parliament. (Για την ακρίβεια, ήδη εφαρμογές στο τομέα της Δημόσιας Διοίκησης έχουν αναπτυχθεί σε αρκετές περιπτώσεις).
Αναμφίβολα η σημασία του προθέματος «e» που αρχίζει να πληθαίνει ως παρουσία γραμματολογική, σας είναι γνωστή. Πολύ απλά, σημαίνει τη δυνατότητα διεξαγωγής μέσω ενός ηλεκτρονικού μέσου –π.χ. ενός υπολογιστή- μιας ενέργειας ή πράξεως που δηλώνει το ουσιαστικό προ του οποίου τίθεται, χωρίς τη φυσική παρουσία εκείνων –φυσικών ή νομικών προσώπων- που συμμετέχουν σ’ αυτή. Επίσης, το παραπάνω πρόθεμα «e», μπορεί να σημαίνει την ιδιότητα ενός υποκειμένου που μετέχει σε μια e-πράξη. Π.χ., ο e-citizen.
Η κοινωνική και πολιτική διάσταση και συνέπεια των νέων τεχνολογιών –όχι κατ’ ανάγκην μόνο αυτής της μετάδοσης πληροφοριών-, κατά την εκτίμησή μου, θα είναι εκείνο που κυρίως θα αναδυθεί ως ο κρίσιμος στρατηγικός παράγων που θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τις γενικότερες εξελίξεις των κοινωνιών του ορατού μέλλοντος. Τούτο βέβαια είναι αδήριτα συνδεδεμένο με τέτοια ζητήματα, όπως π.χ., με ποιο τρόπο εκδηλώνεται και ασκείται ο κοινωνικός έλεγχος πάνω στην στρατηγική τεχνολογία, ποιοι είναι και πώς προσδιορίζονται οι διακριτοί ρόλοι ανάμεσα στο ιδιωτικό και το κοινωνικό, κ.λπ.
Όμως, το μήνυμά μου, δεν αποσκοπεί στο να εκθέσω την δική μου φιλοσοφία και κοσμοθεωρία πάνω σε θέματα σαν αυτά που επιγραμματικά σημειώθηκαν αμέσως παραπάνω. Αντίθετα, ο στόχος του παρόντος άρθρου, είναι πολύ συγκεκριμένος : είναι η κατάθεση μιας πρότασης που ακούει στο όνομα :
Γιατί όχι η δημιουργία και ενός «δικτυακού κοινοβουλίου»; (e-parliament)
Με τον όρο «δικτυακό Κοινοβούλιο» δεν εννοώ την παρουσίαση του έργου του (όποιου) «φυσικού» Κοινοβουλίου και της παροχής γενικών ή ειδικών πληροφοριών γι’ αυτό, όπως, π.χ. ποια νομοσχέδια ψηφίστηκαν ή κατατέθηκαν προς ψήφιση, ποια τα μέλη του Κοινοβουλίου και ποια τα (ατομικά τους στοιχεία που θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν το κοινό), κ.λ.π. (Ο όρος «φυσικό Κοινοβούλιο» παραπάνω, σίγουρα είναι αδόκιμος, όμως, μέχρις ότου βρω έναν καλύτερο, θα τον χρησιμοποιώ για να αντιδιαστέλλω το πραγματικό Κοινοβούλιο από το δικτυακό που συζητώ εδώ). ΑΝΤΙΘΕΤΑ, εννοώ ένα δικτυακό χώρο όπου οι πολίτες θα μπορούν να ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΟΥΝ είτε στο ίδιο του έργο του «φυσικού» Κοινοβουλίου –πράγμα που απαιτεί και τη κρατική συνεργασία-, είτε και να λειτουργεί παράλληλα, ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ «ΦΥΣΙΚΟ» ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ –πράγμα που δεν απαιτεί καμία κρατική συνεργασία. Βέβαια, το ζήτημα της κρατικής συνεργασίας εδώ τίθεται προοπτικά ΩΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ, ενώ το δεύτερο σκέλος, δηλαδή αυτό της παράλληλης λειτουργίας του δικτυακού Κοινοβουλίου, μπορεί να δρομολογηθεί ως εφαρμογή άμεσα.
Το σύνολο των απόψεών μου γι’ αυτό το δικτυακό Κοινοβούλιο, στις τεχνικές του πτυχές, ούτε μπορεί εδώ να εκτεθεί ούτε ίσως και να ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Θα περιοριστώ επομένως στη φιλοσοφία και σε ορισμένα βασικά (τεχνικά χαρακτηριστικά) της πρότασής μου αυτής.
Αναμφίβολα η σημασία του προθέματος «e» που αρχίζει να πληθαίνει ως παρουσία γραμματολογική, σας είναι γνωστή. Πολύ απλά, σημαίνει τη δυνατότητα διεξαγωγής μέσω ενός ηλεκτρονικού μέσου –π.χ. ενός υπολογιστή- μιας ενέργειας ή πράξεως που δηλώνει το ουσιαστικό προ του οποίου τίθεται, χωρίς τη φυσική παρουσία εκείνων –φυσικών ή νομικών προσώπων- που συμμετέχουν σ’ αυτή. Επίσης, το παραπάνω πρόθεμα «e», μπορεί να σημαίνει την ιδιότητα ενός υποκειμένου που μετέχει σε μια e-πράξη. Π.χ., ο e-citizen.
Η κοινωνική και πολιτική διάσταση και συνέπεια των νέων τεχνολογιών –όχι κατ’ ανάγκην μόνο αυτής της μετάδοσης πληροφοριών-, κατά την εκτίμησή μου, θα είναι εκείνο που κυρίως θα αναδυθεί ως ο κρίσιμος στρατηγικός παράγων που θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τις γενικότερες εξελίξεις των κοινωνιών του ορατού μέλλοντος. Τούτο βέβαια είναι αδήριτα συνδεδεμένο με τέτοια ζητήματα, όπως π.χ., με ποιο τρόπο εκδηλώνεται και ασκείται ο κοινωνικός έλεγχος πάνω στην στρατηγική τεχνολογία, ποιοι είναι και πώς προσδιορίζονται οι διακριτοί ρόλοι ανάμεσα στο ιδιωτικό και το κοινωνικό, κ.λπ.
Όμως, το μήνυμά μου, δεν αποσκοπεί στο να εκθέσω την δική μου φιλοσοφία και κοσμοθεωρία πάνω σε θέματα σαν αυτά που επιγραμματικά σημειώθηκαν αμέσως παραπάνω. Αντίθετα, ο στόχος του παρόντος άρθρου, είναι πολύ συγκεκριμένος : είναι η κατάθεση μιας πρότασης που ακούει στο όνομα :
Γιατί όχι η δημιουργία και ενός «δικτυακού κοινοβουλίου»; (e-parliament)
Με τον όρο «δικτυακό Κοινοβούλιο» δεν εννοώ την παρουσίαση του έργου του (όποιου) «φυσικού» Κοινοβουλίου και της παροχής γενικών ή ειδικών πληροφοριών γι’ αυτό, όπως, π.χ. ποια νομοσχέδια ψηφίστηκαν ή κατατέθηκαν προς ψήφιση, ποια τα μέλη του Κοινοβουλίου και ποια τα (ατομικά τους στοιχεία που θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν το κοινό), κ.λ.π. (Ο όρος «φυσικό Κοινοβούλιο» παραπάνω, σίγουρα είναι αδόκιμος, όμως, μέχρις ότου βρω έναν καλύτερο, θα τον χρησιμοποιώ για να αντιδιαστέλλω το πραγματικό Κοινοβούλιο από το δικτυακό που συζητώ εδώ). ΑΝΤΙΘΕΤΑ, εννοώ ένα δικτυακό χώρο όπου οι πολίτες θα μπορούν να ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΟΥΝ είτε στο ίδιο του έργο του «φυσικού» Κοινοβουλίου –πράγμα που απαιτεί και τη κρατική συνεργασία-, είτε και να λειτουργεί παράλληλα, ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ «ΦΥΣΙΚΟ» ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ –πράγμα που δεν απαιτεί καμία κρατική συνεργασία. Βέβαια, το ζήτημα της κρατικής συνεργασίας εδώ τίθεται προοπτικά ΩΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ, ενώ το δεύτερο σκέλος, δηλαδή αυτό της παράλληλης λειτουργίας του δικτυακού Κοινοβουλίου, μπορεί να δρομολογηθεί ως εφαρμογή άμεσα.
Το σύνολο των απόψεών μου γι’ αυτό το δικτυακό Κοινοβούλιο, στις τεχνικές του πτυχές, ούτε μπορεί εδώ να εκτεθεί ούτε ίσως και να ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Θα περιοριστώ επομένως στη φιλοσοφία και σε ορισμένα βασικά (τεχνικά χαρακτηριστικά) της πρότασής μου αυτής.
Κατ’ αρχήν γιατί ένα «δικτυακό κοινοβούλιο»;
Βεβαίως η πρόταση αυτή δεν εμπεριέχει τίποτα το «ανατρεπτικό». Η φιλοσοφία και η λογική της πρότασης είναι πολύ απλή.
Γιατί να μην αξιοποιηθεί η δυνατότητα της σύγχρονης τεχνολογίας με τρόπο ώστε πράγματι να προσφέρει στην αναβάθμιση του πολιτικού βίου και του πολιτικού λόγου, μέσα ακριβώς από την ενίσχυση της πολιτικής παρουσίας στα πολιτικά δρώμενα απλών πολιτών; Γιατί πράγματι να μην εκμεταλλευθούμε τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας για την αναβίωση της πλέον θετικής προσέγγισης που κάποτε χαρακτήριζε το δημοκρατικό πολίτευμα, και που θεμελιώνονταν ακριβώς στην άμεση συμμετοχή;
Νομίζω ότι στο πολιτικό επίπεδο, η πρόκληση είναι ήδη υπαρκτή. Ναι, οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν τη δυνατότητα για μια τέτοια άμεση συμμετοχή του πολίτη στα κοινά, και για να το θέσω ακριβώς όπως το βλέπω : η μεγάλη πρόκληση βρίσκεται στο να ξαναγίνει ο πολιτικός πολίτης και ο πολίτης πολιτικός. Καλός ο «ενεργός πολίτης» σε τοπικό επίπεδο, μα θα πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι το μεγάλο πολιτικό παιχνίδι που επηρεάζει όλα τα άλλα παιχνίδια, γίνεται στο επίπεδο της χάραξης των εθνικών πολιτικών και στρατηγικών. Κι ο πολίτης, ο «ενεργός πολίτης», ακριβώς εκεί πρέπει να είναι παρών, εκεί δηλαδή που όχι μόνο είναι απών, μα και επιδεικτικά παραγνωρίζεται η άποψή του…
Ιδού λοιπόν πεδίον δόξης λαμπρόν, για μια πράγματι καινοτόμα προσπάθεια, για μια πράγματι δημιουργική πρωτοβουλία.
Πώς θα λειτουργεί;
Πώς όμως θα λειτουργεί αυτό το «δικτυακό κοινοβούλιο» -στις γενικές του γραμμές;
Μέχρι σήμερα υπάρχουν ασφαλώς αρκετά «δικτυακά καφενεία», « «δικτυακές αγορές (fora)» –που λειτουργούν σαν ένα είδος think tank-, τα γνωστά «blogs», όμως, όλα αυτά, σε καμία περίπτωση δεν είναι αυτό που εδώ συζητούμε.
Το «δικτυακό κοινοβούλιο», θα είναι ένας «δικτυακός τόπος πολιτικής συνάντησης και διακίνησης ιδεών ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ ή ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ», με όλους τους κανόνες της δημοκρατικής διαδικασίας. Στο δικτυακό κοινοβούλιο, ο κάθε ένας που θα συμμετέχει, θα συμμετέχει πάντοτε επώνυμα, με το θάρρος της γνώμης του, και με απόλυτο σεβασμό στις απόψεις των άλλων, χωρίς ύβρεις και εν γένει συμπεριφορές που δεν αρμόζουν σε μια υπεύθυνη πολιτική συζήτηση.
Στο δικτυακό κοινοβούλιο, οι συμμετέχοντες θα μπορούν ελεύθερα, εφόσον το επιθυμούν, να οργανώνονται σε ομάδες με κοινά ιδεολογικά ή πολιτικά ενδιαφέροντα. Το κοινοβούλιο αυτό, φυσικά δεν θα έχει ώρες λειτουργίας, θα λειτουργεί συνεχώς όλο το 24ωρο, τα θέματα που θα τίθενται μπορεί να είναι προκαθορισμένα ή όχι.
Ο κάθε ένας που θα το επιθυμεί, θα μπορεί να προτείνει ανά πάσα στιγμή ένα θέμα προς συζήτηση, να το αναπτύσσει ο ίδιος αν το επιθυμεί, και βεβαίως η αποδοχή ή μη του θέματος αυτού, ακόμα και το αν θα συζητηθεί, θα εξαρτάται από την αποδοχή του από τον «δικτυακό δήμο».
Το πώς θα είναι οργανωμένο το δικτυακό κοινοβούλιο, δεν είναι της παρούσης να αναλυθεί. Η βασική πάντως φιλοσοφία που τουλάχιστον ως προσωπική άποψη την καταθέτω, είναι ότι το κοινοβούλιο τούτο θα πρέπει να είναι οργανωμένο και να λειτουργεί ώστε πράγματι να μην δημιουργείται «χάος». Π.χ., μπορεί να υπάρχουν «θεματικά βήματα συζήτησης». Στη δική μου όμως σκέψη, αυτό που θα ήταν πράγματι σημαντικό και καινοτόμο είναι η δυνατότητα σύνδεσης του δικτυακού κοινοβουλίου με τη Βουλή. Τι εννοώ μ’ αυτό; Εννοώ ΟΧΙ ΑΠΛΑ τη δυνατότητα που θα μπορούσε να έχει ο κάθε πολίτης να πληροφορείται καθημερινά τι συζητά σήμερα η Βουλή, να ενημερώνεται για τα κείμενα των νόμων ή άλλων κειμένων που συζητούνται, να ενημερώνεται για το ποιες επιτροπές της Βουλής συνεδριάζουν και με ποια θέματα ασχολούνται και βεβαίως, διότι όλα αυτά υπάρχουν, μα να έχει τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή ΝΑ ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Η ΑΠΟΨΕΩΝ που μπορεί να έχει, και τις οποίες να μπορεί να καταθέτει είτε «γενικά» είτε με ειδικό παραλήπτη.
Να υποθέσουμε, όπως ήδη σημειώσαμε, ότι θα προκληθεί χάος αν συμβεί αυτό; Βεβαίως και θα προκληθεί χάος αν γίνει ανοργάνωτα. Πώς λοιπόν μπορεί να οργανωθεί τούτη η δυνατότητα; Δεν είναι του παρόντος να εκτεθούν εδώ λεπτομερείς οργανωτικές πτυχές ενός τέτοιου σχεδίου, μα θα προσπαθήσω μέσα από ένα παράδειγμα να σκιαγραφήσω ένα πλαίσιο αναφοράς που θα μπορούσε να δώσει μια αίσθηση του πώς θα μπορούσε να γίνει η σχετική διαδικασία. Έστω ότι πρόκειται να συζητηθεί στο Κοινοβούλιο ένα σχέδιο νόμου. Το προσχέδιο έχει ήδη κατατεθεί και δημοσιοποιηθεί, επομένως, το οποιοδήποτε μέλος του δικτυακού Κοινοβουλίου, είτε ως άτομο είτε ως συλλογική οντότητα, μπορεί να το πληροφορηθεί και να αναρτήσει τις όποιες ενστάσεις, προτάσεις, κ.λπ. και να τις προωθήσει στο αρμόδιο όργανο της Βουλής (επιτροπή, υπο-επιτροπή, κ.λπ) που συζητά το σχετικό σχέδιο νόμου. (Κι επειδή μπορεί να υποβληθούν χιλιάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες, είναι φανερό ότι όλες αυτές οι παρεμβάσεις, θα πρέπει με κάποια κριτήρια, να ομαδοποιούνται κατάλληλα, και ίσως με τη βοήθεια κάποιου αλγόριθμου, με τρόπο αυτόματο, μέσω ενός κατάλληλα επεξεργασμένου τρόπου υποβολής αυτών των προτάσεων). Ταυτόχρονα, η ίδια η πρόταση, ενστάσεις, κ.λπ. του άνω φυσικού ή συλλογικού προσώπου, τίθεται σε δικτυακή διαβούλευση και ψηφοφορία. Η πρόταση εδώ είναι, ότι αν η παρέμβαση που γίνεται (στο δικτυακό Κοινοβούλιο) στο σχέδιο νόμου που συζητείται στη Βουλή συγκεντρώνει ένα αριθμό υποστηρικτών (που θα καθορίζεται ανάλογα με το συζητούμενο νομοσχέδιο), τότε η «φυσική» Βουλή υποχρεωτικά θα επιλαμβάνεται και των προτάσεων του δικτυακού Κοινοβουλίου στη τελική συζήτηση του νομοσχεδίου, μαζί με τις δικές της προτάσεις (εισηγήσεις). Ποιος όμως θα υποστηρίξει τις προτάσεις αυτές στη «φυσική» Βουλή; Είναι ένα θέμα τεχνικό που μπορεί να βρει τη λύση του…
Επισημαίνεται ιδιαίτερα, ότι εφόσον το δικτυακό Κοινοβούλιο κρίνει μέσα από συγκεκριμένη διαδικασία), ως μείζονος σημασίας ένα νομοσχέδιο, θα μπορεί να προκαλεί ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ, εφόσον δε, στο δημοψήφισμα αυτό, λάβουν χώρα ένας προκαθορισμένος αριθμός πολιτών, τότε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα είναι υποχρεωτικό για τη Βουλή και τη Κυβέρνηση, ή, εναλλακτικά, η Κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να προκαλέσει δημοψήφισμα με βάση τη σχετική διάταξη του Συντάγματος. (Είναι αυτονόητο, ότι κάθε συμμετοχή του πολίτη στις εργασίες του Κοινοβουλίου, εκτός από επώνυμη, θα είναι και έγκυρη, αφού θα υπάρχουν όλες οι ασφαλιστικές δικλείδες ασφαλείας που και σήμερα ισχύουν για δικτυακές συναλλαγές με το Δημόσιο, π.χ. την εφορία).
Οι ανωτέρω δραστηριότητες, θα μπορούν να αναπτύσσονται από πλευράς δικτυακού Κοινοβουλίου, όχι μόνο για εργασίες που εισάγονται από τη Κυβέρνηση στη Βουλή, μα μπορεί να εξικνούνται και έως τη δυνατότητα εισαγωγής νομοσχεδίων στη «φυσική» Βουλή όχι από τη Κυβέρνηση μα από τους ίδιους τους πολίτες, όπως επίσης και η εκ μέρους των πολιτών δυνατότητα υποβολής προτάσεων μομφής, δυσπιστίας, ή και προκήρυξης πρόωρων γενικών ή (μερικών – βλέπε παράδειγμα παρακάτω) εκλογών! Φυσικά, όλες αυτές οι δυνατότητες για να δρομολογούνται θα πρέπει να συγκεντρώνουν ένα ελάχιστο αριθμό πολιτών, που θα προσδιορίζεται κατά περίπτωση. Π.χ. Έστω ότι οι πολίτες της Α’ Θεσσαλονίκης, ή του Νομού Ιωαννίνων, επιθυμούν να παύσει η βουλευτική θητεία του α’ ή του β’ βουλευτή, διότι κρίνουν ότι δεν ανταποκρίνεται στα καθήκοντά του επαρκώς, ή για άλλους λόγους (π.χ. διαφθοράς).. Εφόσον λοιπόν, συγκεντρωθούν τόσες προτάσεις στο δικτυακό Κοινοβούλιο από πολίτες της Α΄ Θεσσαλονίκης ή των Ιωαννίνων, που προβλέπονται σ’ αυτή τη περίπτωση, έτσι, πολύ απλά, ο βουλευτής θα χάνει την έδρα του και θα την καταλαμβάνει ο επόμενος στη κατάταξη. (Ο αριθμός των αναγκαίων πολιτών εδώ θα μπορεί να είναι όσοι οι ψήφοι που έλαβε ο καθ’ ου η πρόταση βουλευτής συν ένα. Είναι δε δυνατό (και επιθυμητό), εδώ, να προβλέπεται ότι οι προτείνοντες πολίτες θα πρέπει να είναι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι των άνω εκλογικών περιφερειών, κάτι που θα ελέγχεται αυτόματα και ηλεκτρονικά).
Ποιοι θα συμμετέχουν σ’ αυτό;
Όσοι Έλληνες –περιλαμβανομένων κι αυτών της διασποράς- το επιθυμούν –και έχουν βεβαίως τη δυνατότητα ηλεκτρονικής πρόσβασης. Αλλοεθνείς είναι ευπρόσδεκτοι στο δικτυακό κοινοβούλιο ως «προσκεκλημένοι», για θέματα που μπορούν να θεωρηθούν «κοινού ενδιαφέροντος».
Πώς θα υλοποιηθεί;
Η δημιουργία ενός τέτοιου τόπου, σαν αυτόν που εδώ συζητούμε, είναι εξαιρετικά λεπτή υπόθεση, από την άποψη του σχεδιασμού και κυρίως του κανονισμού λειτουργίας του δικτυακού αυτού κοινοβουλίου, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε κάτι το καινοτόμο και κάτι το οποίο πιθανώς να αποτελέσει την απαρχή μιας νέας πραγματικότητας στα πολιτικά πράγματα. Και μια μεγάλη δυσκολία, είναι πώς θα αντιπαλέψει κανείς εκείνες τις πανίσχυρες δυνάμεις που βολεύονται και εξυπηρετούνται με τούτο τον κατ’ επίφαση πολίτη, τον πολίτη της μιας στιγμής, της στιγμής της κάλπης.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση της φιλοσοφίας της πρότασης που εδώ εισηγούμαι, είναι πρώτα απ’ όλα να βρεθεί ένας μικρός έστω αριθμός προσώπων που θα διαπίστωναν ότι θα άξιζε τον κόπο να συζητηθεί η πρωτοβουλία μου αυτή, και κυρίως να μπορούν να επιχειρήσουν να την υλοποιήσουν έστω πειραματικά... Συνεπώς, ό,τι προέχει στο στάδιο αυτό, είναι η δημιουργία μιας ομάδας πρωτοβουλίας για την εξέταση σε πρώτο στάδιο της ιδέας που εδώ παρουσιάζεται, και εφόσον γίνει αποδεκτή, να σχεδιασθεί το «προϊόν» στις λεπτομέρειές του και να «εισαχθεί» στην «αγορά» –με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης.
Το παρόν άρθρο, ανεξάρτητα από την τύχη που θα έχει, «αυτό καθ’ αυτό» δείχνει ότι με τις νέες τεχνολογίες, μπορούμε να διαμορφώνουμε νέες πολιτικές μεθόδους επικοινωνίας, κάτι που στο μέλλον θα φαίνεται τόσο φυσιολογικό, όσο ότι με το πάτημα ενός κουμπιού μπορούμε να έχουμε ηλεκτρικό φως στο σπίτι μας, και φυσικά, αυτό δεν ήταν τόσο αυτονόητο κάποτε… Αναγνωρίζω επίσης ότι ενδεχομένως στο τεχνικό επίπεδο υλοποίησης της πρότασής μου, να μην είμαι τόσο επαρκής, αφού απαιτούνται –τεχνικές- γνώσεις που δεν κατέχω. Μιλώ σε τεχνικό επίπεδο ως χρήστης μιας τεχνολογίας –της πληροφορικής- και όχι ως ειδικός.
Σε κάθε όμως περίπτωση, ακόμα και στο επίπεδο της φιλοσοφίας της, δηλαδή στο επίπεδο της «καθ’ αυτό» ιδέας, ας κρατήσουμε τούτη τη πρόταση σαν ένα σενάριο πολιτικής φαντασίας, ώστε το μέλλον τελικώς να κρίνει το τι δικαιούται να ονομάζεται φαντασία και τι όχι… Πάντως, κατά νου έχω εκείνο που είχε πει ο Τζόρτζ Μπέρναρντ Σο: «Εσείς βλέπετε κάτι και λέτε : «Γιατί;». Όμως εγώ ονειρεύομαι πράγματα που δεν υπήρξαν ποτέ. Και λέω : «Γιατί όχι;»» (Helen Exley : Η Τέχνη του Επιχειρείν, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 1993, σελ. 19)
